تری سدیم سیترات

تری سدیم سیترات چیست؟

تری سدیم سیترات، که اغلب با نام سدیم سیترات یا E۳۳۱ در صنایع غذایی شناخته می‌شود، یک نمک سدیم از اسید سیتریک است و با فرمول شیمیایی Na₃C₆H₅O₇ توصیف می‌گردد. این ترکیب به صورت پودر کریستالی سفید یا بی‌رنگ ظاهر می‌شود و طعم ترش ملایمی دارد، که آن را به یک افزودنی چندمنظوره در صنایع مختلف تبدیل کرده است. تری سدیم سیترات از خنثی‌سازی کامل اسید سیتریک با هیدروکسید سدیم یا کربنات سدیم تولید می‌شود و نقش‌های متنوعی مانند تنظیم‌کننده pH، امولسیفایر، نگهدارنده و عامل کیلیت‌کننده را ایفا می‌کند. از نظر تاریخی، این ماده از اوایل قرن بیستم به عنوان یک افزودنی غذایی مورد استفاده قرار گرفت و امروزه در بیش از ۷۰ درصد محصولات فرآوری‌شده غذایی یافت می‌شود. در سطح مولکولی، تری سدیم سیترات شامل سه یون سدیم متصل به یون سیترات است که ساختار آن را به عنوان یک بافر طبیعی قلیایی می‌سازد و pH را در محدوده ۷.۵ تا ۹.۰ حفظ می‌کند. این ماده غیرسمی و زیست‌تخریب‌پذیر است و توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان GRAS عموماً ایمن برای مصرف، تأیید شده است. در صنایع، تری سدیم سیترات نه تنها طعم و پایداری محصولات را بهبود می‌بخشد، بلکه از تشکیل رسوبات معدنی جلوگیری می‌کند و به عنوان یک ماده ارزان و در دسترس عمل می‌نماید. جرم مولی آن در فرم بدون آب ۲۵۸.۰۶ گرم بر مول و در فرم دی‌هیدرات ۲۹۴.۱۰ گرم بر مول است، که این تفاوت به دلیل وجود دو مولکول آب کریستالی در فرم هیدراته است. تری سدیم سیترات در طبیعت نیز وجود دارد، به ویژه در میوه‌های ترش مانند لیمو و پرتقال، اما تولید صنعتی آن از طریق فرآیندهای شیمیایی انجام می‌گیرد. این ترکیب در سال ۲۰۲۵ با افزایش تقاضا برای محصولات طبیعی، به یکی از مواد کلیدی در فرمولاسیون‌های ارگانیک تبدیل شده و بازار جهانی آن بیش از ۵۰۰ هزار تن در سال را پوشش می‌دهد. در مجموع، تری سدیم سیترات بیش از یک نمک ساده است؛ آن یک عنصر حیاتی در حفظ کیفیت، ایمنی و طعم محصولات روزمره است و کاربردهای آن از غذا تا پزشکی را در بر می‌گیرد.

اشکال مختلف سدیم سیترات در بازار

اشکال مختلف سدیم سیترات در بازار بر اساس محتوای آب کریستالی و خلوص طبقه‌بندی می‌شوند و هر کدام برای کاربردهای خاصی مناسب هستند. اصلی‌ترین اشکال شامل تری سدیم سیترات بدون آب (آنهیدرات) و تری سدیم سیترات دی‌هیدرات (دوآبه) است، که هر دو به صورت پودر سفید کریستالی عرضه می‌شوند. در بازار، سدیم سیترات مونوهیدرات کمتر رایج است و عمدتاً برای کاربردهای آزمایشگاهی استفاده می‌شود، در حالی که دی‌هیدرات به دلیل پایداری بالاتر، سهم عمده بازار را دارد. گریدهای غذایی با خلوص بیش از ۹۹ درصد و استانداردهای FCC یا USP تولید می‌شوند، در حالی که گریدهای صنعتی خلوص ۹۸ درصد دارند و برای شوینده‌ها مناسب هستند. اشکال گرانوله یا پودری ریز نیز موجود است که بر اساس اندازه ذرات (مش ۳۰-۱۰۰) برای حلالیت بهتر انتخاب می‌شوند. در سال ۲۰۲۵، با رشد بازار محصولات ارگانیک، اشکال ارگانیک سدیم سیترات از تخمیر طبیعی Aspergillus niger افزایش یافته و قیمت آن‌ها ۲۰ درصد بالاتر است. اشکال مایع، مانند محلول ۵۰ درصدی، برای تزریق آسان در فرآیندهای صنعتی عرضه می‌شود. انتخاب شکل به عوامل مانند هزینه حمل (دی‌هیدرات سنگین‌تر است)، پایداری (آنهیدرات حساس‌تر به رطوبت) و کاربرد بستگی دارد. در بازار ایران، واردات از چین و اروپا غالب است و اشکال دی‌هیدرات حدود ۷۰ درصد فروش را تشکیل می‌دهد. این تنوع اشکال، سدیم سیترات را به ماده‌ای انعطاف‌پذیر تبدیل کرده و نیازهای صنایع مختلف را برآورده می‌سازد.

تری سدیم سیترات بدون آب (Anhydrous)

تری سدیم سیترات بدون آب (آنهیدرات) با فرمول Na₃C₆H₅O₇، شکلی خشک از این نمک است که فاقد مولکول‌های آب کریستالی می‌باشد و جرم مولی آن ۲۵۸.۰۶ گرم بر مول است. این شکل به صورت پودر سفید کریستالی یا گرانوله ظاهر می‌شود و طعم ترش ملایمی دارد، با حلالیت حدود ۷۲ گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر آب در ۲۵ درجه سانتی‌گراد. آنهیدرات حساس به رطوبت است و در محیط‌های مرطوب، به دی‌هیدرات تبدیل می‌شود، که این ویژگی آن را برای کاربردهای پودری مانند پخت و پز ایده‌آل می‌سازد. نقطه ذوب آن حدود ۱۵۰ درجه سانتی‌گراد است و در دماهای بالاتر تجزیه می‌شود. در بازار، این شکل برای صنایع غذایی که نیاز به پایداری حرارتی دارند، مانند تولید پودرهای نوشیدنی، ترجیح داده می‌شود. تولید آن از تبخیر کامل محلول دی‌هیدرات انجام می‌گیرد و خلوص آن بیش از ۹۹.۵ درصد است. آنهیدرات به عنوان بافر pH در محلول‌های آزمایشگاهی عمل می‌کند و در داروسازی برای قرص‌های فوری‌رهش استفاده می‌شود. در مقایسه با دی‌هیدرات، وزن سبک‌تری دارد و حمل آن اقتصادی‌تر است، اما نگهداری آن در ظروف دربسته ضروری است. در سال ۲۰۲۵، تقاضا برای آنهیدرات در محصولات کم‌آب مانند اسنک‌ها افزایش یافته و تولیدکنندگان چینی سهم عمده بازار را دارند. این شکل، با خواص کیلیت‌کننده قوی، از اکسیداسیون فلزات جلوگیری می‌کند و در صنایع فلزی کاربرد دارد. در مجموع، تری سدیم سیترات آنهیدرات یک ماده کارآمد برای فرمولاسیون‌های خشک است که انعطاف‌پذیری بالایی ارائه می‌دهد.

تری سدیم سیترات دو آبه (Dihydrate)

تری سدیم سیترات دو آبه (دی‌هیدرات) با فرمول Na₃C₆H₅O₇·۲H₂O، رایج‌ترین شکل تجاری سدیم سیترات است که حاوی دو مولکول آب کریستالی می‌باشد و جرم مولی آن ۲۹۴.۱۰ گرم بر مول است. این ماده به صورت کریستال‌های بی‌رنگ یا پودر سفید ظاهر می‌شود و حلالیت بالاتری (حدود ۱۸۰ گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر آب در ۲۰ درجه) نسبت به آنهیدرات دارد، که آن را برای کاربردهای آبی مناسب می‌سازد. دی‌هیدرات هیدروسکوپیک است و رطوبت هوا را جذب می‌کند، اما پایداری بهتری در ذخیره‌سازی دارد. نقطه ذوب آن حدود ۱۵۰ درجه سانتی‌گراد است و در حضور حرارت، آب کریستالی را از دست می‌دهد. در بازار، این شکل ۸۰ درصد فروش را تشکیل می‌دهد و برای صنایع غذایی مانند نوشابه‌ها و لبنیات استفاده می‌شود. تولید آن از خنثی‌سازی اسید سیتریک با بی‌کربنات سدیم و تبلور در دمای اتاق انجام می‌گیرد. دی‌هیدرات به عنوان امولسیفایر در پنیرهای فرآوری‌شده عمل می‌کند و بافت کرمی ایجاد می‌نماید. در داروسازی، برای سوسپانسیون‌های خوراکی ترجیح داده می‌شود زیرا حلالیت سریع‌تری دارد. در سال ۲۰۲۵، با تمرکز بر پایداری محیطی، دی‌هیدرات ارگانیک از منابع طبیعی افزایش یافته است. این شکل، با pH ۷.۵-۹.۰، به عنوان بافر در محصولات آرایشی استفاده می‌شود و از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند. در مقایسه با آنهیدرات، دی‌هیدرات حجم بیشتری اشغال می‌کند اما انحلال‌پذیری بهتری ارائه می‌دهد. در مجموع، تری سدیم سیترات دی‌هیدرات پایه اصلی کاربردهای صنعتی است و کارایی بالایی در فرمولاسیون‌های مرطوب دارد.

خواص فیزیکی و شیمیایی تری سدیم سیترات

خواص فیزیکی و شیمیایی تری سدیم سیترات آن را به ماده‌ای versatile در صنایع تبدیل کرده است، که بر اساس ساختار یونی و تعاملات آن با آب تعیین می‌شوند. از نظر فیزیکی، این ترکیب به صورت پودر یا کریستال سفید بی‌بو با طعم ترش ظاهر می‌شود و تراکم آن حدود ۱.۷ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. حلالیت آن در آب بالا (۷۲ گرم/۱۰۰ میلی‌لیتر برای آنهیدرات و ۱۸۰ گرم/۱۰۰ میلی‌لیتر برای دی‌هیدرات) است، اما در اتانول و حلال‌های آلی نامحلول می‌باشد. نقطه ذوب حدود ۱۵۰ درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش ندارد، زیرا تجزیه می‌شود. هیدروسکوپیک بودن آن باعث جذب رطوبت و تشکیل کلوخه می‌شود، که نگهداری در محیط خشک را ضروری می‌سازد. از نظر شیمیایی، تری سدیم سیترات یک نمک قلیایی با pH ۷.۵-۹.۰ در محلول ۱ درصدی است و خاصیت بافرینگ قوی دارد، که تغییرات pH را کنترل می‌کند. به عنوان کیلیت‌کننده، با یون‌های فلزی مانند کلسیم و منیزیم کمپلکس تشکیل می‌دهد و رسوب را مهار می‌نماید. این ماده غیرسمی، غیرقابل اشتعال و پایدار در دماهای معمولی است، اما در اسیدهای قوی هیدرولیز می‌شود و به اسید سیتریک تبدیل می‌گردد. محتوای سدیم آن حدود ۲۶.۷ درصد است و کالری کمی (۰ کیلوکالری) دارد، که آن را برای رژیم‌های کم‌سدیم مناسب می‌سازد. در حضور حرارت، دی‌هیدرات آب از دست می‌دهد و به آنهیدرات تبدیل می‌شود. خواص امولسیفایری آن، فازهای روغن و آب را تثبیت می‌کند و در محصولات لبنی بافت یکنواخت ایجاد می‌نماید. از نظر نوری، اپتیکال اکتیو نیست و چرخش خاصی ندارد. در سال ۲۰۲۵، مطالعات نشان می‌دهد که این ماده خاصیت آنتی‌اکسیدانی ملایمی دارد و از اکسیداسیون چربی‌ها جلوگیری می‌کند. این خواص، تری سدیم سیترات را برای کاربردهای متنوع از تنظیم pH در نوشیدنی‌ها تا تثبیت امولسیون‌ها در آرایشی مناسب می‌سازد و ایمنی آن توسط EFSA تأیید شده است.

روش تهیه تری سدیم سیترات

روش تهیه تری سدیم سیترات عمدتاً از طریق خنثی‌سازی اسید سیتریک با منابع سدیم انجام می‌گیرد، که فرآیندی صنعتی و اقتصادی است و بازده بیش از ۹۵ درصد دارد. در مرحله اول، اسید سیتریک (C₆H₈O₇) را در آب حل کرده و با هیدروکسید سدیم (NaOH) یا بی‌کربنات سدیم (NaHCO₃) واکنش می‌دهند: C₆H₈O₇ + ۳NaOH → Na₃C₆H₅O₇ + ۳H₂O. این واکنش در دمای ۸۰-۹۰ درجه سانتی‌گراد و pH ۸-۹ انجام می‌شود تا خنثی‌سازی کامل حاصل گردد. سپس، محلول را فیلتر کرده و تبخیر می‌نمایند تا کریستال‌ها تشکیل شود؛ برای دی‌هیدرات، تبلور در دمای اتاق و برای آنهیدرات، خشک کردن در خلاء استفاده می‌شود. مرحله نهایی شامل شستشو با اتانول برای حذف ناخالصی‌ها و خشک کردن اسپری است. در روش‌های جایگزین، از کربنات سدیم استفاده می‌شود که گاز CO₂ تولید می‌کند و نیاز به تهویه دارد. تولید صنعتی سالانه بیش از ۱ میلیون تن است و چین بزرگ‌ترین تولیدکننده است. برای تهیه آزمایشگاهی، ۱۰۰ گرم اسید سیتریک را در ۵۰۰ میلی‌لیتر آب حل کرده، ۸۰ گرم NaOH اضافه می‌نمایند و پس از ۲ ساعت هم‌زدن، تبخیر می‌کنند. این روش سبز است و آلودگی کمی دارد. در ایران، واردات خام و تولید محلی از ملاس محدود است. روش‌های نوین مانند تخمیر بیولوژیکی با Aspergillus برای نسخه ارگانیک در حال توسعه است. در مجموع، تهیه تری سدیم سیترات ساده و کارآمد است و کیفیت محصول را تضمین می‌کند.

انواع کاربرد سدیم سیترات

انواع کاربرد سدیم سیترات بسیار گسترده است و این ماده به عنوان تنظیم‌کننده pH، امولسیفایر، نگهدارنده و کیلیت‌کننده در صنایع مختلف عمل می‌کند. در صنایع غذایی، از آن برای بهبود طعم و پایداری استفاده می‌شود، در حالی که در پزشکی، قلیایی‌کننده ادرار است. در شوینده‌ها، سختی آب را کاهش می‌دهد و در آرایشی، pH را متعادل می‌سازد. کاربردهای صنعتی شامل رسوب‌زدایی بویلرها و تثبیت رنگدانه‌ها است. سدیم سیترات در کشاورزی به عنوان تنظیم‌کننده pH خاک و در داروسازی برای قرص‌ها به کار می‌رود. تنوع کاربردها آن را به ماده‌ای کلیدی تبدیل کرده و بازار جهانی آن رو به رشد است.

کاربرد تری سدیم سیترات صنایع غذایی

کاربرد تری سدیم سیترات در صنایع غذایی شامل تنظیم اسیدیته، امولسیون و حفظ طعم است و به عنوان E۳۳۱ در محصولات متنوعی مانند نوشابه‌ها، پنیر و ژله‌ها استفاده می‌شود. در پنیرهای فرآوری‌شده، پروتئین‌ها را امولسیفیه کرده و بافت صاف ایجاد می‌نماید، که بدون آن پنیر سفت می‌شود. در نوشیدنی‌ها، pH را به ۳.۵-۴.۵ می‌رساند و از رسوب کلسیم جلوگیری می‌کند. در بستنی، کریستال یخ را کنترل کرده و بافت کرمی فراهم می‌آورد. غلظت معمول ۰.۱-۰.۵ درصد است و طعم ترش ملایم می‌دهد. در مربا و ترشی، رنگ را حفظ و عمر مفید را طولانی می‌کند. در سال ۲۰۲۵، در محصولات گیاهی، جایگزین فسفات‌ها شده است. این کاربردها کیفیت و ایمنی غذایی را افزایش می‌دهند.

کاربرد تری سدیم سیترات صنایع پزشکی

کاربرد تری سدیم سیترات در صنایع پزشکی شامل قلیایی‌سازی ادرار برای درمان سنگ کلیه و عفونت‌های ادراری است و pH ادرار را به ۶.۵-۷.۵ می‌رساند. در آزمایش ESR، خون را رقیق کرده و رسوب را جلوگیری می‌کند. به عنوان آنتی‌کواگولانت در کیسه‌های خون عمل می‌کند و کلسیم را کیلیت می‌نماید. در قرص‌های ملین، اسمزی ایجاد کرده و یبوست را درمان می‌کند. دوز روزانه ۲-۶ گرم است و جذب سریع دارد. در سال ۲۰۲۵، در واکسن‌ها به عنوان بافر استفاده می‌شود. این کاربردها سلامت کلیوی را بهبود می‌بخشد.

رسوب زدایی بویلر ها

رسوب زدایی بویلرها با تری سدیم سیترات از طریق کیلیت کردن یون‌های کلسیم و منیزیم انجام می‌گیرد و رسوبات کربنات را حل می‌کند. محلول ۵-۱۰ درصدی در دمای ۶۰ درجه تزریق شده و پس از ۴-۶ ساعت، شستشو می‌شود. این روش غیرخورنده است و جایگزین اسیدها می‌شود. در بویلرهای صنعتی، راندمان را ۲۰ درصد افزایش می‌دهد. مراحل شامل پیش‌شستشو، تزریق، خنثی‌سازی و فلاشینگ است. در سال ۲۰۲۵، با تمرکز بر سبز بودن، محبوب شده است.

کاربرد تری سدیم سیترات صنایع بهداشتی و آرایشی

کاربرد تری سدیم سیترات در صنایع بهداشتی و آرایشی شامل تنظیم pH به ۵.۵ و حفظ پایداری فرمولاسیون است. در شامپوها، کف را تثبیت و از تحریک پوست جلوگیری می‌کند. در کرم‌ها، امولسیون را پایدار می‌سازد و رطوبت را حفظ می‌نماید. غلظت ۰.۲-۱ درصد است و از رشد باکتری‌ها مهار می‌کند. در خمیر دندان، سایندگی را کاهش می‌دهد. این کاربردها ایمنی و کارایی محصولات را افزایش می‌دهند.

کاربرد در مواد تمیزکننده و شوینده

کاربرد در مواد تمیزکننده و شوینده شامل نرم کردن آب و حذف لکه‌ها است و سختی آب را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. در مایع ظرفشویی، چربی را امولسیفیه کرده و در پودر لباسشویی، رسوب را جلوگیری می‌کند. غلظت ۵-۱۵ درصد است و زیست‌تخریب‌پذیر می‌باشد. جایگزین فسفات‌ها شده و محیط را حفظ می‌کند.

مواد جایگزین تری سدیم سیترات

مواد جایگزین تری سدیم سیترات شامل فسفات سدیم، EDTA و لاکتات سدیم است که خواص مشابه کیلیت‌کننده دارند. فسفات سدیم ارزان‌تر اما آلاینده است، EDTA پایدارتر اما سمی. لاکتات برای غذایی مناسب است. انتخاب بر اساس هزینه و محیط بستگی دارد.

نحوه نگهداری از تری سدیم سیترات چگونه است؟

نحوه نگهداری از تری سدیم سیترات شامل ذخیره در ظروف دربسته، محیط خشک با رطوبت کمتر از ۵۰ درصد و دمای ۱۵-۲۵ درجه است. دور از نور مستقیم و مواد اسیدی نگهداری شود. عمر مفید ۲ سال است و از کلوخه شدن جلوگیری می‌کند.

عوارض و خطرات استفاده از تری سدیم سیترات

عوارض و خطرات استفاده از تری سدیم سیترات شامل نفخ، اسهال در دوز بالا و حساسیت پوستی است. در بیماران کلیوی، هیپرناترمی ایجاد می‌کند. استنشاق غبار تحریک تنفسی دارد. ایمن در دوز مجاز است.

خرید تری سدیم سیترات از شرکت پرشیا کماندار پایتخت

خرید تری سدیم سیترات از شرکت پرشیا کماندار پایتخت گامی کلیدی در تضمین پایداری، خلوص و کارایی فرایندهای غذایی، نوشیدنی‌ها و صنایع صنعتی مدرن است. با ارائه گریدهای متنوع و امکان تطبیق با استانداردهای کیفی بین‌المللی و داخلی، این شرکت تامین‌کننده امکان انتخاب مناسب‌ترین گزینه را برای نیازهای مختلف فراهم می‌کند. همکاری با پرشیا کماندار پایتخت به معنای دسترسی به داده‌های فنی دقیق، نتایج آزمایش‌های QC و نمونه‌های آزمایشی است که ریسک‌های کیفیتی و تاخیرهای اجرایی را کاهش می‌دهد. همچنین توجه به شرایط حمل، بسته‌بندی، تاریخ مصرف و گواهی‌های کیفی از جمله عوامل کلیدی در بهینه‌سازی هزینه‌ها و زمان تحویل هستند. در نهایت، فرایند سفارش منسجم از درخواست رسمی تا تأیید قیمت و شرایط پرداخت، تجربه‌ای شفاف، کارآمد و مطمئن در خرید تری سدیم سیترات از پرشیا کماندار پایتخت ایجاد می‌کند.

شرکت پرشیا کماندار پایتخت، به‌عنوان یکی از معتبرترین تأمین‌ کننده مواد اولیه شیمیایی، ارائه‌دهنده تری‌سدیم سیترات با کیفیت بالا و استانداردهای بین‌المللی است. این ماده به عنوان یک افزودنی مهم در صنایع غذایی عمل می‌کند و به تنظیم اسیدیته، بهبود طعم و افزایش پایداری محصولات کمک می‌نماید. پرشیا کماندار با تمرکز بر تأمین مواد اولیه غذایی باکیفیت و ارائه خدمات حرفه‌ای، به تولیدکنندگان صنایع غذایی شریک قابل اعتماد و مطمئنی ارائه می‌دهد.