اگزالیک اسید یا «اسید اتاندیوئیک» ترکیبی آلی و طبیعی است که در گیاهانی مانند اسفناج، ریواس و ترشک یافت می‌شود، ولی قابلیت تولید مصنوعی نیز دارد. این ترکیب معمولاً به شکل پودر سفیدرنگ یا کریستال‌های بی‌رنگ با طعمی ترش دیده می‌شود و فرمول شیمیایی آن C₂H₂O₄ است. به‌راحتی در آب حل شده و یون اگزالات تولید می‌کند. از ویژگی‌های بارز این اسید می‌توان به قدرت بالای آن در کاهندگی و توانایی ایجاد کمپلکس‌های پایدار با یون‌های فلزی اشاره کرد. همچنین، قابلیت ترکیب آن با یون کلسیم و تشکیل بلورهای نامحلول «اگزالات کلسیم» سبب شده در برخی موارد با سنگ کلیه نیز مرتبط باشد.

ویژگی های اگزالیک اسید

قدرت اسیدی بالا: این ترکیب قادر است فلزاتی مانند آهن، آلومینیوم و مس را حل کند و در تولید محلول‌های زنگ‌بر بسیار مؤثر است.

عامل کاهنده قوی: توانایی آن در از بین بردن لکه‌های سخت مانند جوهو موجب استفاده آن در سفیدکننده‌های چوب نیز شده است.

خاصیت کیلیت‌کنندگی: اگزالیک اسید می‌تواند یون‌های فلزی را به خود جذب کرده و ترکیبات پایدار بسازد. به همین دلیل، در تصفیه فاضلاب و حذف رسوبات صنعتی از سیستم‌هایی چون بویلرها استفاده می‌شود.

اثر ضد میکروبی: تحقیقات نشان داده‌اند که این ماده در برابر برخی باکتری‌ها و قارچ‌ها خاصیت ضدعفونی‌کننده دارد و می‌تواند در سطوح حساس به آلودگی استفاده شود.

نقش در درمان سنگ کلیه: با ایجاد پیوند با یون‌های کلسیم، در درمان غیرجراحی برخی از انواع سنگ‌های کلیه مؤثر است.

کارکرد دفاعی در گیاهان: برخی گیاهان به طور طبیعی مقادیر کمی از اگزالیک اسید تولید می‌کنند تا از خود در برابر گیاه‌خواران محافظت کنند.

خواص نوری منحصر‌به‌فرد: ساختار بلوری این ماده تحت نور قطبی‌شده الگوهایی زیبا و خاص از پدیده «دوشکستی» را نشان می‌دهد که در مطالعات نوری کاربرد دارد.

روش تولید اگزالیک اسید

یکی از روش‌های معمول برای تولید این اسید، اکسیداسیون قندها یا سلولز با استفاده از اسید نیتریک در دمای بالا است. طی این فرآیند، دی‌اکسیدکربن و آب به‌عنوان محصولات جانبی تولید شده و سپس با افزودن آهک یا کربنات کلسیم، بلورهای اگزالات کلسیم ته‌نشین می‌شوند. پس از جداسازی و تصفیه این بلورها با اسید سولفوریک، اگزالیک اسید خالص به دست می‌آید.

کاربردهای اگزالیک اسید در صنایع مختلف

پاک‌کننده قوی: اگزالیک اسید در از بین بردن لکه‌های زنگ‌زدگی، رسوبات آهکی و کدری فلزات مانند برنج، مس و آهن عملکرد فوق‌العاده‌ای دارد.

سفیدکننده چوب: در صنعت نجاری برای رفع تغییر رنگ و بازگرداندن رنگ طبیعی چوب استفاده می‌شود.

 نساجی: به‌عنوان ماده‌ای برای حذف رنگ‌های اضافی و تثبیت رنگ پارچه‌ها نقش مهمی دارد.

ضد زنگ: برای تمیز کردن ابزارآلات و قطعات فلزی زنگ‌زده کاربرد فراوانی دارد.

داروسازی: در سنتز برخی داروها، این ترکیب به‌عنوان عامل کاهنده یا کیلیت‌کننده استفاده می‌شود.

زنبورداری: برای کنترل کنه‌های واروآ که تهدیدی جدی برای زنبورها هستند، از محلول‌های اگزالیک اسید به عنوان درمانی مؤثر و نسبتاً ایمن استفاده می‌شود.

عکاسی: در تکنیک‌های کلاسیک چاپ عکس، برای سفید کردن یا رنگ‌آمیزی تصاویر به کار می‌رود و جلوه‌های بصری خاصی به تصویر می‌بخشد.

جمع‌بندی

اگزالیک اسید یک ترکیب شیمیایی با دامنه‌ای وسیع از کاربردها و ویژگی‌هاست. از صنایع پاک‌ کننده گرفته تا داروسازی و هنر، این ماده به دلیل ساختار منحصربه‌فرد و خواص شیمیایی خود نقش حیاتی در فرآیندهای گوناگون ایفا می‌کند.